آموزش و پرورش ؛ فرصت‌ها ، چالش‌ها و راهکارها

 به بهانه آغاز سال تحصیلی

آموزش و پرورش ؛ فرصت‌ها ، چالش‌ها و راهکارها

یکشنبه ۲۳ شهریور ۱۳۹۳

 واقعیت آن که ما در مجموعه بزرگ و آینده ساز و تاثیر گذارآموزشی کشور با انواع چالش ها و فرصت ها و تهدیدها و نقص ها و کمبود ها روبرو هستیم ،چه بسا به عدد کلاس ها ،به عدد کتاب های درسی ،به عدد معلمان زحمت کشی که در برابر تورم نفس هاشان به شماره افتاده است دچار معضل و مسئله ایم ولی اگر نیک نظر کنیم راه اصلی پیشرفتمان هم درست در همین جا معنای خود را پیدا می کند . 

 به بهانه آغاز سال تحصیلی

آموزش و پرورش ؛ فرصت‌ها ، چالش‌ها و راهکارها

یکشنبه ۲۳ شهریور ۱۳۹۳

 

^{بوی مهر می آید وجنب وجوش رهسپاری به مدرسه شهرها و روستاها را در بر گرفته است ،مهر که می آید همه از کوچک تا بزرگ مستقیم و غیر مستقیم با مدرسه و کلاس درس و تخته های سفید و سیاه و معلم وناظم ومدیر پیوند می خورند و زنگ آموختن نواخته می شود تا بهتر شدن و بهتر زیستن رسما کلید بخورد و فردا شادتر و معقولتر و زیباتر و خوبتراز امروز شود .آغاز خاطره شدن هزاران دوستی وپیوند ،هزاران شادی و غم ، هزاران بدی و خوبی . آغاز پاییز آغاز جدی شدن بچه هاست، توجه به نسل‌های آینده و حضور آنان در همه معادله‌ها و حساب هاست .چند روز دیگر که فرزندان ما چهره شهر ها و روستا ها را عوض می کنند و آمد و شدشان رنگ شادابی و تحرک وپویایی به همه جا می پاشد نوبت ما هم هست ،ما نسل بزرگتر چگونه آنها را آموزش می دهیم ؟ معلمان کدامیک از تجربه ها و دانش های جامعه را به بچه ها می آموزند و حرف و سخن اصلی امروز برای فردا چیست ؟ 
سازمان آموزش ما پس ازده ها سال تجربه اکنون چه سان از حقایق هستی پرده بر می گیرد و چگونه شوق دانستن را نثار ذهن های پاک دانش آموزان می‌کند؟ مشکلات این عرصه مهم کدام است و شتاب کاروان دانش بشری با چه روشی در مدرسه ها جاری می‌شود و درد زخم عقب ماندگی با کدام مرهم التیام پیدا می‌کند ؟ 
واقعیت آن که ما در مجموعه بزرگ و آینده ساز و تاثیر گذارآموزشی کشور با انواع چالش ها و فرصت ها و تهدیدها و نقص ها و کمبود ها روبرو هستیم ،چه بسا به عدد کلاس ها ،به عدد کتاب های درسی ،به عدد معلمان زحمت کشی که در برابر تورم نفس هاشان به شماره افتاده است دچار معضل و مسئله ایم ولی اگر نیک نظر کنیم راه اصلی پیشرفتمان هم درست در همین جا معنای خود را پیدا می کند . 
سال تحصیلی ۹۳-۹۴ بزودی آغاز می شود و میلیون ها دانش آموز راهی مدارس کشور می‌شوند،تصویر کلی وضعیت آموزش کشو چگونه است رویکرد امسال آموزش و پرورش چیست ؟ تعداد دانش آموزان چقدر است ؟ چالش های فوری این حوزه از چه قرارند ؟در این زمینه وزیر آموزش و پرورش می گوید :سال تحصیلی جدید با ۱۲٫۵ میلیون دانش‌آموز، یک میلیون معلم ودر ۱۰۵ هزار مدرسه آغاز می‌شود. امسال ۱۳۰ میلیون جلد کتاب چاپ شده که توزیع آن در سراسر کشور آغاز شده است .فانی با اشاره به اینکه در سال تحصیلی جدید به دنبال تهیه و تدوین نقشه راه برای اجرای سند تحول هستیم، خاطرنشان کرد: ۴۰ راهکار از ۱۳۱ راهکار سند تحول در قالب ۹۹ برنامه و فعالیت در سال تحصیلی جدیداجرایی می‌شود.وی راهبرد اصلی کشور را ارتقای کیفیت آموزشی عنوان کرد و به تلاش آموزش و پرورش در سال تحصیلی جاری برای تغییر رویکرد دانش آموزان از حالت حافظه ‌محوری به خلاقیت ‌محوری اشاره کرد و پرداختن به خلاقیت‌ها و عمق یادگیری را موجب نجات کشور و تربیت انسان‌های توانمندتر عنوان کرد.وزیر آموزش و پرورش با اشاره به فعالیت ۴۰۰ پژوهش‌سرای دانش‌آموزی در سطح کشور از پژوهش سراها به عنوان مرکز تربیت دانشمندان آینده کشور یاد کرد و افزود: دانش‌آموزان با حضور در این مراکز با روش‌ تحقیقات کاربردی و نوآوری‌ها آشنا شده و از این راه کشور را به خودکفایی می‌رسانند. 
فانی، آموزش و پرورش را بزرگترین فصل مشترک حاکمیت و ملت عنوان کرد و گستردگی آموزش و پرورش در سراسر کشوررا بی‌نظیرخواندو گفت: در دورترین نقاط کشور پرچم سه رنگ جمهوری اسلامی ایران بر فراز مدرسه برافراشته است و معلمان به امر تعلیم و تربیت مشغولند.وی با تأکید بر اینکه آموزش و پرورش در سال تحصیلی جدید مصمم است که حتی یک دانش آموز ۶ تا ۱۱ ساله خارج از مدرسه نماند، اضافه کرد: سال تحصیلی ۹۴ – ۹۳ سال انسداد مبادی بی‌سوادی است و آموزش و پرورش به عنوان متولی این حوزه در دولت یازدهم تلاش می‌کند هیچ دانش‌آموزی بیرون مدرسه نماند.فانی همچنین می گوید :سند تحول بنیادین راهنمای فعالیت های آموزش و پرورش کشور است چراکه مقام معظم رهبری بر اجرای این سند تاکید ویژه ای دارند.وی با اشاره به ابعاد مختلف تعلیم و تربیت اسلامی گفت: «تعلیم و تربیت اعتقادی و اخلاقی»، «تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی»، «تعلیم و تربیت زیستی و بدنی»، «تعلیم و تربیت زیبا شناختی و هنری»، «تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه ای»، «تعلیم و تربیت علمی و فناورانه» را می توان شش ساحت اصلی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش کشور عنوان کرد. 
اما آمار دانش آموزان و مدارس کشور به تفکیک ودر جزییات چیست ؟ در این زمینه پانا می نویسد‌: بر اساس آخرین آمارهای اعلام شده از سوی مرکز آمار و فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش، در مجموع ۱۰۴ هزار و ۱۱۴ مدرسه و مجتمع آموزشی در سراسر کشور وجود دارد که از این میان ۶۱ هزار و ۵۷۷ مجتمع آموزشی و ۴۲ هزار و ۵۳۷ مدرسه مشغول به فعالیت هستند. 
دبستان-تعداد ۱۷ هزار و ۳۱۸ مدرسه در مقطع ابتدایی و همچنین ۴۱ هزار و ۶۱۳ مجتمع آموزشی ابتدایی در کشور وجود دارد که رقم این مقطع تحصیلی را ۵۸ هزار و ۹۳۱ مدرسه می‌رساند. 
راهنمایی-از زمان اجرایی شدن نظام آموزشی جدید در کشورمان و در سال نخست اجرای آن، پایه اول متوسطه اول (اول راهنمایی) در سال تحصیلی جاری خالی از دانش آموز بود و این رویه در سال های آتی برای پایه های تحصیلی بعدی تکرار خواهد شد تا در نهایت حذف پیش دانشگاهی را شاهد باشیم.اما تمامی این موارد باعث نشده تا تعداد مدارس دوره متوسطه اول کاهش یابد.بر این اساس، مجموع کلی مدارس دوره اول متوسطه اول (راهنمایی) ۲۳ هزار و ۳۸۷ مدرسه را نشان می دهد. 
از این تعداد، ۹۷۱۷ مدرسه و ۱۳ هزار و ۶۷۰ مجتمع دوره متوسطه اول (راهنمایی) در کشور وجود دارد. 
دبیرستان- مجموعا ۱۴ هزار و ۸۱۳ مدرسه دوره متوسطه دوم (دبیرستان) در کشور وجود دارد.از این تعداد ۹۵۰۶ دبیرستان و ۵۳۰۷ مجتمع آموزشی دبیرستانی در کشور وجود دارد. 
هنرستان-اهمیت موضوع فنی و حرفه ای و کاردانش در کشورمان به حدی رسیده است که تا پایان امسال ۴۵ درصد دانش آموزان دبیرستانی در هنرستان ها تحصیل می کنند. البته این روند ادامه خواهد داشت و بر اساس اعلام وزیر آموزش و پرورش تا آغاز سال تحصیلی جدید تعداد دانش آموزان دبیرستانی حاضر در هنرستان ها به ۵۰ درصد خواهد رسید.مطابق با اعلام مرکز آمار و فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش مجموعا ۶۹۸۳ هنرستان در کشور فعالیت دارد.بر این اساس، تعداد ۵۹۹۶ هنرستان و ۹۸۷ مجتمع هنرستانی به تفکیک در کشور فعالیت می کند. 
در مدارس استعدادهای درخشان پسرانه کشور، ۱۹ هزار و ۱۰۶ دانش آموز در مدارس راهنمایی و ۳۴ هزار و ۹۲۶ دانش آموز در مدارس متوسطه تحصیل می کنند و این در حالی است که ۱۷ هزار و ۱۸۸ دانش آموز دختر در مدارس راهنمایی و ۳۳ هزار و ۹۲۸ دانش آموز دختر در مدارس متوسطه سمپاد مشغول به آموزش هستند. 
علاوه بر این، یک میلیون و ۴۸ هزار و ۸۷۹ دانش آموز در مدارس غیر دولتی تحصیل می کنند که ۶۳۱ هزار و ۶۹۶ دانش آموز پسر و ۴۱۷ هزار و ۱۸۳ دانش آموز دختر را در خود جای داده اند. 
کاملا پیداست که سازمانی با این وسعت و گستردگی ،تنوع ، اهمیت وقدمت دارای انبوه مسایل و مشکلات پیدا و پنهانی است که صاحب نظران بسیاری به آن پرداخته اند و زوایای فرصت ها و تهدیدهایش را باز شکافته اند ،معضلات و چالش هایی که اگر به دقت به آنها بنگریم تنها با نگاه و رویکردی راهبردی و اساسی و همه جانبه امکان رفع و رجوع آنها وجود دارد در این زمینه محمّد احمدوند- مدرّس دانشگاه و آموزش و پرورشمی می نویسد :این برای ما دردآور است که از نظر نسبت معلم به دانش آموز در حدّ استانداردهای کشورهای در حال توسعه هم نیستیم؛ امّا زیاد بودن تعداد معلمان را که به دلیل زیاد بودن تعداد بچه‌ها است بهانه کرده‌اند تا حق و حقوقمان را ندهند و همه این‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که بدانیم معلمان فقط ۴۵ درصد جامعه کارمندان دولت را تشکیل می‌دهند و دولت برای تأمین رفاه ۵۵ درصد دیگر ظاهراً هیچ مشکلی ندارد! و همه این‌ها زمانی ناراحت کننده‌تر می‌شود که معلم‌ها خود را با سایر کارمندان مقایسه کرده و متوجه تفاوت‌های عظیم در پرداخت‌ها و مزایا می‌شوند.
وی در اهمیت آموزش و پرورش می نویسد :باورکنید اگر آموزش و پرورش اصلاح شود، مشکلات فرهنگی و تا حدودی مشکلات اقتصادی، که گاهی ریشه در رفتار فرهنگی غلط دارد، هم حل خواهند شد. فرهنگ از پایه شکل می‌گیرد، از کودکی، از خانواده و از شروع مدرسه، از زمانی که فرزندان ما معصومانه و صمیمانه آماده هستند به آن‌ها درست زندگی کردن را بیاموزیم. ‏احمدوند خلاصه مشکلات آموزش وپرورش را اینگونه بر می شمرد : 
‏‌ـ‌ در آموزش و پرورش، حجم کتاب‌ها آنقدر بالا است که معلم و دانش آموز حتّی وقت «فکرکردن» به آنچه می‌آموزند ندارند. تمامی تلاش معلم صرف این می‌شود که به موقع کتاب را تمام کند چون مجبور است و تمام تلاش دانش آموزان صرف این می‌شود که مطالب را حفظ کنند. نه فکر کردن، نه تحقیق و پژوهش، و نه آزمایش به صورت عملی و تجربه اندوزی، هیچ کدام واقعاً مورد توجه نیستند. هیچ رابطه مناسبی بین معلمان، معلم و دانش آموز، و معلم و مدیر شکل نمی‌گیرد. از نظر مدیران مدارس معلم خوب کسی است که تا زنگ خورد فوری سر کلاس برود، کلاسش را ساکت نگه دارد، سئوالات ساده طراحی کند و درصد قبولی حتّی بالاتر از تمامی نرم‌های جهانی!! داشته باشد.بچه‌ها وقتی تعطیل می‌شوند گویی از زندان آزاد شده اند.
‏‏‌ـ‌ در کتاب‌های درسی حتّی کتاب‌های ابتدایی آنقدر حجم مطالب نظری و بی خاصیت بالا است که تعجب‌آور است. یادمان رفته که آموزش تا پایان دبیرستان نه برای پر کردن مغز بچه‌ها با انواع حفظیات که برای آماده کردن آن‌ها برای زندگی در اجتماع است. یادمان رفته که بچه‌ها باید بچگی کنند، شور و شوق زندگی را در مدارس یاد بگیرند، یاد بگیرند شهروند خوب بودن یعنی چه، سزای خلاف کردن و عاقبت بیراهه رفتن چیست، زندگی آپارتمانی یعنی چه؟
به بچه‌ها یاد نمی‌دهیم فردا در جامعه چگونه مشارکت داشته باشند، خودخواه نباشند، و اگر صاحب شغل یا موقعیتی شدند با مردم خوب رفتار کنند.
‏‌ـ‌ این روزها در آموزش و پرورش جهان دو مبحث مورد بحث و تأکید است: یکی سبک زندگی ‏‎(life style)‎‏ و دیگری برنامه درسی زندگی ‏‎(life syllabus)‎‏ . آموزش زندگی اجتماعی و شهروندی آنقدر اهمیت دارد که حتی در تحقیقات اخیر پیشنهاد شده است کتاب‌های آموزشی زبان خارجه هم بر پایه زندگی اجتماعی بچه‌ها تهیه و تدوین شود، یعنی موضوعات زندگی اجتماعی برای متون انتخاب شود. اگر در یک عزم ملّی برای تغییر، کتاب‌های درسی تغییرایجاد شود و مسائل تئوری که در زندگی اجتماعی بچه‌ها نقشی ندارند حذف شوند و حجم مطالب کتب درسی کم شده و در عوض اختیارات بیشتری برای بروز خلاقیت معلم‌ها و وقت بیشتری برای بودن با بچه‌ها به آنها بدهند مشکلات عظیمی از سر راه فرهنگ و اقتصاد کشور برداشته خواهد شد. 
‏‌ـ‌ سال‌ها است معلم‌ها اشکالات کتاب‌های درسی را مکتوب می‌کنند و به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی که متصدی تألیف کتاب‌های درسی است می‌فرستند اما ترتیب اثری داده نمی‌شود! آنقدر به حرف‌های معلمانی که درگیر تدریس این کتاب‌های ضعیف هستند بی توجهی شده است که مثلاً در کتاب‌های زبان دبیرستان چای کیلویی ۲۰۰ تومان است! 
‌ـ‌ تقسیم مدارس به انواع مختلف که در هیچ جای دنیا دیده نمی‌شود آنقدر آش شور شده است که وزیر جدید هم که خود سال‌ها در مصدر تصمیم‌گیری‌ها در آموزش و پرورش بوده و حتّی رئیس کمیسیون آموزش و پرورش در شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده، صدایش درآمده است! 
‏‏‌ـ هیچ بخشنامه و هیچ فرمی ثابت نیست. فرم‌ها و دستورالعمل‌ها دائم عوض می‌شوند و جالبتر این که هیچ وقت از معلمان که مشکلات را از نزدیک لمس کرده‌اند نظر خواهی نمی‌شود. این می‌شود که تعطیلی پنج‌شنبه‌ها تصویب و بعد تلاش می‌شود لغو شود و بعد با بازی با الفاظ بسیاری از مدارس را می‌بینیم که پنج شنبه‌ها از همیشه فعالتر هستند! این می‌شود که نظام آموزشی جدید ما ۶-۳-۳ با عجله اجرا می‌شود و به علت کمبود معلم در دوره ابتدایی فوق لیسانس شیمی را سر کلاس دوم ابتدایی می‌فرستند و برای مستخدم مدرسه حکم تدریس می‌زنند! بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌ها هم نیامده حذف می‌شوند 
‏مشکلات موجود در آموزش وپرورش مسلما در موارد گفته شده فوق خلاصه نمی شود واز زاویه های متعددی می توان به این حوزه وسیع نگریست …ادامه این بحث را درضمیمه اجتماعی هفته آینده پی می گیریم.}

^{اطلاعات - ۲۳ شهریور ۹۳}