آیا معلمان می توانند در مدیریت مدارس مشارکت کنند؟

آیا معلمان می توانند در مدیریت مدارس مشارکت کنند؟

آیا معلمان می توانند در مدیریت مدارس مشارکت کنند؟ تجدید نظر در شیوه انتخاب مدیران

مصطفی میرزاییان مدرسه محیط پویا ویک پروسه پیچیده آموزشی وتربیتی است. محیطی که در آن سرمایه انسانی از گروه سنی کودک تا جوان برای ساخت فردایی بهتر آماده می شوند . همان گونه که مدرسه می تواند در رشد وبا لندگی سرمایه انسانی نقش مثبت داشته باشد، می تواند به عقب ماندگی وهرز نیروی کار وتولید جامعه وانحراف سرمایه انسانی بینجامد. ازاین رو مدرسه را نمی توان با شیوه محیط هایی که با نظام دستوری ویک سویه اداره می شود، اداره کرد. در حال حاضر عناصر دخیل در مدرسه سهم بایسته ای در اداره آن ندارند. تمام مسئولیت ها بر عهده یک نفر به نام مدیر گذاشته شده است . معلمان وسایر کارکنان در مدیریت مدرسه نقش ناچیزی دارند . ومردم ... آیا می توان مدارس را به شیوه دیگری اداره کرد.؟آیا می توان معلمان را در چرخه انتخاب مدیران مدارس مشارکت داد واز آنها در نظام آموزشی همکاری بیشتری طلب کرد.؟‌  جوهری از معلمان صاحب قلم در عرصه آموزشی در رابطه با انتخاب مدیران توسط معلمان می گوید: "این مسئله - انتخاب مدیران توسط معلمان- در چندین سال قبل طرح شد. معلم ها و روزنامه ها هم در این رابطه مطالبی نوشتند. اگر اشتباه نکنم در زمان وزارت آقای حاجی بود. مقرر شد تا انتخاب مدیران در مدارس انجام شود . همسر من، معلم منطقه 12 بود. در مدرسه آنها انتخابات گذاشتند. می خواهم بگویم صرف مشارکت فایده ندارد باید فرهنگش را هم ایجاد کرد. آن سال همسرم به اتفاق سایر همکاران به معلمی برای مدیریت مدرسه رای دادند. گویا مدیر وقت منطقه هم در این انتحابات شرکت داشتند. چه شد؟ آرا را در مدرسه گرفتند ولی آنجا نشمردند، بردند اداره بعد گفتند فلا‌نی انتخاب شده. من فکر نمی کنم تنها با اتکا به یک بخشنامه یا دستور انتخاب مدیران به شیوه آرای معلمان محقق شود.لوازمی می خواهد که یکی از آنها احترام به رای معلم ونظارتی است که برای همه امکان پذیر باشد." خانم علی پور از معلمان مقطع ابتدایی در رابطه با مدرسه به عنوان یک محیط آموزشی واداره جمعی آن می‌گوید:"من پاسخ سوال شما را به درس کتاب مدنی سال چهارم ابتدایی ارجاع می دهم . در آنجا به دانش آموز می گوییم مدرسه یک اجتماع است. در این اجتماع چندین نفر با مسئولیت های مختلف همکاری می کنند. معلمان، دفتر داران، مدیران که ناظم هم در این گروه است . ولی از همه مهم ترنه تنها از نقش دانش آموزانی در این محیط سخنی نمی گوییم در این تعریف که نوعی آموزش مفاهیم اجتماعی و زندگی جمعی است، القا می‌کنیم،تنها وظیفه یک نفر اداره مدرسه است وبقیه باید با او برای اداره بهتر مدرسه همکاری کنند نه مشارکت، مشارکت دستوری همکاری اجباری است نه مشارکت دلسوزانه و دو طرفه. " چه کسانی برای تعلیم وتربیت ما تلا‌ش می کنند؟ آن ها را نام ببرید؟ جواب می دهد:"معلم با دل سوزی به ما درس می دهد و ما را تربیت می کند. او بهترین راهنمای ما در مدرسه است. ناظم با همکاری دانش آموزان ومدیر کمک می کند تا کار های مدرسه بهتر ومنظم تر انجام شود. حال مدیر چه نقشی دارد.؟ ما به دانش آموزان راست نمی گوییم یعنی واقعیتش را بیان نمی کنیم. در حالی که مدیر همه کاره مدرسه است می گوییم مدیر با همکاری کارکنان مدرسه برنامه کار مدرسه را تنظیم می کند. شما به معنای عمیق وجنبه های تربیتی این تعریف توجه کنید. ناظم مجری برنامه های مدیر است معلم هم باید در اجرای برنامه های که مدیر تنظیم کرده مشارکت نمایند. اینجا شما انتخابات نمی بینید. در همان کودکی به بچه ها یاد می دهیم یکی برنامه ریز است وبقیه مجری . در حالی که در هیچ مدرسه ای مدیر همه برنامه را تنظیم نمی کند. اگر بخواهیم همین تعریف را ملا‌ک قرار دهیم مشارکت همگانه ومساوی تحقق نمی یابد. در همین تعریف که کودک از آغاز ورود به اجتماع ساختمان ذهنی اش تحت تاثیر آن تعاریف شکل می گیرد، تغییر اساسی نیاز است.ما به او می آموزیم، اداره مدرسه عملا‌ بر عهده مدیران گذاشته می شود ومعلم صرفا نقش تدریس کننده دلسوز متون ومفاهیم کتاب های درسی را برعهده گرفته است. در حالی که عملا‌ مدیران نمی توانند بدون کمک معلمان وسایر همکاران ،در اداره مدارس موفق باشند.مدرسه یک اجتماع پیچیده است که باید همه در اداره آن مشارکت کنند همان گونه که معلمان نمی توانند بدون مدیران در اداره مدرسه موفق باشند." خانم علی پور در ادامه می افزاید :"اداره مدرسه یک تعامل دو طرفه است. ولی عملا‌ این تعامل آن گونه که باید وشاید تحقق نمی یابد.در مدیریت یک سویه از معلم کمترین استفاده می شود. نقش معلم از اول مهر ماه است تا پایان امتحانات آخر سال است . به محض پایان امتحانات از چرخه مدرسه خارج می شود در حالی که مدیران به نوعی تا آغاز سال تحصیلی جدید با مدرسه وکار های آن در ارتباط هستند. اینجا هم به آنها ( مدیران) ظلم شده است. لذا آنها حق خود می دانند تا اختیار بیشتری داشته باشند." "تغییر باید از کجا آغاز شود؟" ‌  "سیستم فعلی انتخاب مدیران واداره مدارس توسط وزارت آموزش وپرورش تهیه وتدوین شده است لذا اگر هم نیاز به دگر گونی دارد باید از بالا‌ انجام شود. با ید قوانین وتعاریف را دگر گون ساخت اما آرام و پی در پی .  معلم ها از اول مهر تا پایان سال تحصیلی در چرخه مدرسه ایفای نقش می کنند وبعد از آن منتظر آغاز سال تحصیلی جدید می مانند. همین امر موجب تفاوت وتمایزات کار کردی میان نقش آنها ودیگر دست اندر کاران مدرسه می شود ." ‌  قدرتی از مدیران مدارس ابتدایی می گوید:"اصولا‌هر چیزی که آدم ها وضع کرده اند قابل تغییر است.ما پیوسته در جهانی زندگی می کنیم که تغییرات بخش اصلی آن است. مدیریت بهینه یعنی تغییر متناسب با تحولا‌ت جامعه وجهان. مدرسه وقوانین نطام آموزشی مثل بسیاری از دست آورد های بشر ، ساخته شده دست آد م است لذا قابل تغییر است. من با این تغییر کاملا‌ موافق هستم. مدیریت وظیفه سنگینی است که تا آن را نداشته باشید به مشکلا‌ت ونگرانی های آن واقف نمی شوید. البته نقش معلمان نیز زیاد می شود. باید این گروه از همکاران هم نقش مضاعف را بپذیرد.متاسفانه ذهنیت معلمان از کار ووظیفه‌شان تناسبی با اداره جمعی مدارس ندارد. اغلب آنها کارشان را به نوعی جدای از کلیت مدرسه می بینند. شرکت آنها در برخی برنامه ها به خاطر بخشنامه های اداری است. من این نوع مشارکت نا خواسته را بار ها از زبان ونگاه آنها دریافته ام. ‌  "فکر نمی کنید در شیوه جدید از اختیارات شما به عنوان مدیر کاسته می شود و بانوعی اعتراض وتداخل کار همراه شود. ؟" "خیر. مگر روزی که تقسیم کار فعلی در مدارس اتفاق افتاد برای همه قابل قبول بود. این تغیرات هم قطعا با مخالفت وسختی پذیرش ازسوی برخی معلمان ومدیران مواجه می شود." خانم نصیری از دبیران علوم اجتماعی که چند سالی در مدارس راهنمایی شاغل بودند، معتقداست :" اغلب مدیران با این تغییر مخالفت می کنند. الا‌ن مدیران مدارس از اختیارات وامتیازات متفاوتی نسبت به معلمان بهره مند هستند. قطعا با این امتیازات زندگی کرد ه اند. امتیازات اجتماعی ومادی را نمی توان یک شبه داد ویک شبه هم گرفت. باید تغییرات را آرام آرام ایجاد کرد." "مدیران چه امتیازاتی دارند؟" "اصولا‌ مدیر شدن امتیازاتی دارد اگر امتیاز نداشت چرا باید برای انتخاب آن این همه آیین نامه وبخشنامه صادر کرد. حتی رئیس جمهور هم در آیین نامه انتخاب مدیران نقش داشته اند.اما در رابطه با امتیازات مدیران ، آنها می توانند در انتخاب معلمان مدارس نفش کلیدی داشته باشند. حقوقشان بیشتر از معلمان است. آزادی عمل بیشتری دارند . همه کارکنان یک مدرسه به او جواب پس می دهند اما او تنها به اداره پاسخگوست. مدیری می تواند امسال شما را در لیست معلمان مدرسه اش بگذارند یا شما را به اداره معرفی کنند.امسال فرمی برای مدارس ارسال کردند که معلمان برای مدارس ودر سال تحصیلی جدید بر اساس امتیاز بندی انتخاب شوند. بخش اساسی این امتیاز بندی به سابقه معلم باز می گردد ولی مدیریت مدرسه حق دادن چند امتیاز را دارد با همین امتیاز او می تواند در تغییر محل خدمت معلمان نقش اساسی داشته باشد. همین یک امتیاز به همه امتیازات معلمی ارجحیت دارد. البته بحث ارزشی نمی کنم ولی مدیر این اختیار را دارد.اگر چه در مقابل هر اتفاقی که در مدرسه بیفتد یقه او را می گیرند خون از دماغ دانش آموزی بیاید مدیر باید جواب پس بدهد. ولی این سیستم مشارکتی وبهینه ای در اداره مدرسه نیست. شاید بسیاری ازاختلا‌فات در محیط مدرسه، از این تفاوت ها نشات بگیرد. شما با من متفاوت هستید چون امکان واختیاراتی را به شما داد ه ا ند ومن از آن امکانات واختیارات محرومم . سرنوشت کاری من دست شماست الا‌ن مازاد شدن یک معضل جدی برای معلمان یه شمار می رود. در حالی که همه ما در اداره یک محیط مشخص وظایفی را انجام می دهیم که مدرسه نام دارد. زمانی که کار ها با امتیازات متفاوت همراه می شود بین آدم ها مشارکت وهمدلی به همان میزان از بین می رود. زمانی که شما دست بالا‌ دارید ومن دست پایین ،دیگه نمی شود توقع داشت من با شما همکاری کنم. اسم این را نمی شود گذاشت همکاری. من ناچارم وشما مختارید.من اگر بتوانم حرف خودم را به کرسی می نشانم این خصلت همه ما آدم هاست مگر اینکه اثبات شود کار شما یعنی بقا ورفاه من است. آنگاه من با شما همدلی می کنم و همه کارهم می شویم." "شما فکر می کنید باید امتیاز ها را از بین برد پس اداره مدارس چگونه می شود؟ آیا شیوه مشارکتی وانتخابی مدیریت مدارس کار اداره مدارس را با مشکل وهرج ومرج مواجه نمی سازد؟" "چرا هرج ومرج مگر اداره شورایی یک محیط اجتماعی هرج ومرج است. شورای شهر یک نمونه است.همان گونه که بسیاری ازکشور ها توانسته اندبرخی سازمان های اجتماعی را به شیوه شورایی اداره کنند مانیزمی توانیم مدارس را به شیوه شورایی اداره کنیم . ما هم در دینمان به این مسئله شوراها اشاره شده هم در تجارب اجتماعی موفقیت جهان شاهد نمونه های موفقی از اداره شورایی هستیم. اما باید به این نکته توجه کرد که اداره شورایی مدارس ، با تفاوت درتوزیع امکانات وامتیازات واختیارات سامان نمی گیرد. باید یک تعادل وبرابری نسبی در وظایف واختیارات ایجاد کرد بعد به جای اداره متکی بر فرد ،مدیریت متکی بر جمع را جایگزین آن ساخت. روشن است که من زمانی در این تعامل شرکت می کنم که مدرسه را مال خودم تصور کنم. وجامعه هم همین طور. اگر مدرسه وکارکنان آن را متعلق به خودش ببیند نه مال این مدیر یا آن فرد یا دولت بهتر وبیشتر همکاری می کند." "منظورتان انجام انتخابات برای انتخاب مدیران است؟" "بله می توان مدیریت مدارس را به شکل انتخاباتی وبه شیوه هیئت مدیره ای اداره کرد. معلمان ومدیران هرسال انتخابات داخلی برگزار کنند یا دوسالی یک با ر یا حتی بیشتر. اگر بشود که دانش آموزان وخانواده ها را در این فعالیت اجتماعی مهم وارد ساخت عملا‌ به مفاد بسیاری از دروس مدنی و شعار های اجتماعی ودینی تحقق بخشید ه ایم. مگر ما پیوسته نمی گوییم بچه ها را باید احترام کرد باید به مردم میدان داد، خوب چه میدانی بهتر از مدرسه و چه مشارکتی مناسب تراز اداره مدرسه ." مردمی سازی به جای خصوصی سازی سعیدی از فرهنگیانی که هم تجربه معلمی و هم همکاری با انجمن اولیا را در سابقه خود دارد، می گوید:" یک سال پسرم در مدارس اقلیت ها درس می خواند. رفتم مدرسه برای کمک به وضع درسی بچه. کلی هم ازاولیا آمدند. مدیر آمد و گفت خیلی کار خوبی است. رای دادیم که نماینده ای برای کنترل بیشتر بچه ها ورسیدگی به درس ومشقشان وهمکاری بیشتر با مدرسه انتخاب کنیم. آقایان وقتی نخواهند وزمانی که شما تنها برای دادن کمک مالی به مدرسه دعوت می شوید عملا‌ این طر ح ها روی کاغذ مفید خواهد بود وبس. باید من حق رای واعتراض داشته باشم. دولت هرساله شعار خصوصی سازی می دهد. یک بار هم بگویند مردمی سازی . می گویند ولی عملا‌ شعار است. بیایند اولیا را به شکل عملی وجدی در اداره مدارس مشارکت دهند چرا تنها انتخاب مدیر. فردا می گویند انتخاب معلم ، چرا این کار رازیر بنایی انجام ندهند. اگر مدرسه خانه ماست باید برادرانه ومادرانه وانسانی عمل کرد اگر شعار باشد نتیجه ای نخواهد داشت." به نطر می رسد شیوه انتخاب مدیران واداره مدارس کشور، روشی یک سویه است که مشارکت واقعی معلمان در انتخاب مدیران ومداخله مردم در امر تربیت وآموزش را به دنبال نداشته است. اگر نگوییم بسیاری، اما اغلب نا هنجار های اجتماعی از مدارس آغاز می شود. نطفه اش در کلا‌س های ومدرسه بسته می شود اگر چه می تواند از بیرون نیز مورد تهاجم ناهنجاری های اخلا‌قی وآموزشی قرار بگیرد. با چنین فرضی، در گیر شدن عملی همه عناصر دخیل در مدرسه ومردم در محیط آموزشی وتربیتی، امری ضروری واجتناب‌نا پذیرخواهد شد. تحول آموزشی واداری بهینه مدارس برعهده همه عناصر دخیل در مدرسه از جمله دانش آموزان ، پدران ومادران، معلمان ومدیران است. تنها با کمی تعمق در شیوه یک سویه انتخاب مدیران واداره یک طرفه مدارس از سوی مدیران بالا‌ دست وعدم مشارکت معلمان دراین عمل اجتماعی، بخش عمده نیروی اجتماعی را در اداره بهینه مدارس؛ کنار زد ه ایم. معلم که می تواند مشارکت پیوسته در تمام سال داشته باشد عملا‌ خود را در چرخه مدرسه در محدوده تنگ تدریس وآزمون 9 ماهه تعریف می کند. مردم جز در انتخاب تشریفاتی نمایندگان انجمن واولیا یا دعوت به کمک به مدرسه نقش وتعریفی پویا برای خود تصور نمی کنند. چه کسانی بهتر از معلمان به کاستی های تربیتی واداری واقف هستند.؟ آنها تمام ساعات مدرسه را با دانش آموزان در ارتباط اند. لذا بهتر از هرکس دیگری می توانند در ارتقای سطح کیفی تربیتی وآموزشی نقش آفرین باشند . یاد آوری این نکته ضروری است که مشارکت یک دعوت محتر مانه نیست . یک وظیفه وحق است که باید با تجدید نظردر اداره مدارس، زمینه عملی شدن این حق ووظیفه اجتماعی وانسانی را محقق ساخت. ‌  شاید یکی از عوامل دست نیافتن به سطح آموزشی وتربیتی شایسته وبایسته ، تداخل حق ووظیفه اجتماعی با دعوت توام با تعارف وشعار عاری از عمل است. زمانی معلم و پدران ومادران در ساخت بهتر محیط های تربیتی وآموزشی مشارکت واقعی می کنند که آنها در یابند تنها را برای صرف شنیدن ویا کمک دعوت نشد ه اند. مشارکتی که تحقق آن برای توسعه همه جانبه وساخت فردایی بهتر،اقدامی بسیار ضروری است http://gharani1.blogfa.com/