چگونه فرایند یادگیری خود را مدیریت کنیم

چگونه فرایند یادگیری خود را مدیریت کنیم

درست همان گونه که کار یک مدیر عامل در سازمان، اداره سازمان است، کار یک فرد نیز مدیریت بر تفکر و اندیشه خود است و دانش فراشناختی این امکان را به فرد می دهد تا این توانایی را به دست آورد.

* دانش «فراشناختی» چه کمکی به ما 

می کند؟

تحقیقات نشان می دهد فراگیرانی که دارای آگاهی فراشناختی هستند، در مقایسه با فراگیران ناآگاه، از خود عملکرد بهتری نشان می دهند. این برتری به خاطر این است که آگاهی فراشناختی به فرد امکان می دهد تا برای یادگیرد خود برنامه ریزی کند و به گونه ای بر آن نظارت داشته باشد که مستقیماً باعث بهبود عملکردش شود.

چگونه فرایند یادگیری خود را مدیریت کنیم

روش ها و مهارت های یادگیری به راهبردهای شناختی و فراشناختی تقسیم می شود . یادگیرنده ماهر، کسی است که هم به روش های شناختی مجهز است و هم به روش های فراشناختی. شناخت و فراشناخت، دو مفهوم مکمل یکدیگرند. شناخت به فرایندهایی اشاره می کند که ما به کمک آنها یاد می گیریم، فکر می کنیم و به یاد  می آوریم. اما فراشناخت به دانش ما درباره فرایندهای شناختی خودمان و چگونگی استفاده بهینه از آنها برای رسیدن به هدفهای یادگیری گفته می شود. به دیگر سخن، فراشناخت به دانش یا آگاهی از نظام شناختی خود یا به دانستن درباره دانستن گفته  می شود. دانش فراشناختی می تواند به فرد امکان دهد که یادگیری خود را مدیریت کند؛ چرا که راهبردهای فراشناختی، تدبیرهایی هستند برای نظارت بر راه های یادگیری و هدایت آن راه ها. این راهبردها به ما می گویند که برای سهولت بخشیدن به فرایند یادگیری، یادآوری و سازمان دادن داشته ها، از چه راه هایی استفاده کنیم. درست همان گونه که کار یک مدیر عامل در سازمان، اداره سازمان است، کار یک فرد نیز مدیریت بر تفکر و اندیشه خود است و دانش فراشناختی این امکان را به فرد می دهد تا این توانایی را به دست آورد. * دانش «فراشناختی» چه کمکی به ما  می کند؟ ما را یاری می دهد تا به هنگام یادگیری و دانستن، پیشرفت خود را زیرنظر بگیریم؛ همچنین این دانش به ما کمک می کند تا نتایج تلاش هایمان را ارزیابی کنیم و میزان تسلط خود را بر مطالبی که آموخته ایم، بسنجیم. فرد با یادگیری این دانش به این درک  می رسد که مثلاً بهتر است شماره تلفن ها را بنویسد؛ و گرنه آنها را فراموش خواهد کرد؛ یا این که لازم است پاراگراف های پیچیده را دوباره بخواند یا آنها را خلاصه کند تا منظور نویسنده را بهتر بفهمد؛ یا این که از مطالب یادداشت برادری کند . دانش «فراشناخت» به سه مطلب مهم اشاره  می کند: ?- دانش مربوط به خود یادگیرنده؛ مانند آگاهی از رجحان ها، علاقه ها، نقاط ضعف و عادت های مطالعه و مثل آگاهی یادگیرنده از اینکه او نمی تواند در محیط شلوغ و پرسروصدا مطالعه کند یا اینکه اگر در شب مطالعه کند، بهتر یاد می گیرد . ?- دانش مربوط به تکلیف یادگیری؛ مانند اطلاعات مربوط به دشواری تکالیف مختلف و مقدار کوشش مورد نیاز برای انجام تکالیف تحصیلی. مثلاً این که یادگیرنده بداند بحث مقدمه واجب در اصول فقه به دلیل دشواری و مغلق بودن، نیازمند صرف زمان و کوشش بیشتری جهت درک دقیق آن است. ?- دانش مربوط به راهبردها و یا تکنیک های یادگیری و چگونگی استفاده از آنها؛ مثلاً یک یادگیرنده، باید از تکنیک های مختلف یادگیری مانند خواندن سؤالی،  روزنامه خوانی، خواندن اجمالی و دقیق خوانی و … آگاهی داشته باشد تا در موقع لزوم به هنگام یادگیری، از آنها استفاده کند. * راهبردهای «فراشناختی» بر راهبردهای یادگیری، اعمال کنترل می کنند و به آنها جهت می دهند. به سخن دیگر، می توان به یادگیرندگان، راهبردهای یادگیری بسیاری را آموزش داد؛ اما اگر آنان از مهارت های فراشناختی لازم بی بهره باشند و ندانند در یک موقعیت معین، کدام راهبرد یا تکنیک یادگیری مورد استفاده قرار می گیرد و چه وقت باید تغییر استراتژی داد، هرگز یادگیرندگان موفقی نخواهند شد. تحقیقات نشان می دهد فراگیرانی که دارای آگاهی فراشناختی هستند، در مقایسه با فراگیران ناآگاه، از خود عملکرد بهتری نشان می دهند. این برتری به خاطر این است که آگاهی فراشناختی به فرد امکان می دهد تا برای یادگیرد خود برنامه ریزی کند و به گونه ای بر آن نظارت داشته باشد که مستقیماً باعث بهبود عملکردش شود. خوانندگان حرفه ای از توانایی فراشناختی بالایی برخوردارند؛ بدین صورت که …. آنها بر مطالعه خویش نظارت می کنند و تغییرات لازم را به وجود می آورند؛ یعنی برای متون مشکل، سرعت مطالعه خود را آهسته می کنند؛ مقالات انتزاعی را دوباره می خوانند و از گزارش های پیچده، یادداشت برمی دارند. خوانندگان خوب با کمترین تلاش آگاهانه، بر جریان مطالعه خویش نظارت و آن را تنظیم می کنند. این افراد زمانی از نظارت بر مطالعه خویش آگاهی می یابند که با مشکل روبه رو می شوند؛ مثلاً به جمله ای بی معنا برخورد می کنند و تلاشی که برای اصلاح و فهم درست صورت می دهند، نظارت ایشان بر درک عبارات و جملات را آشکار می کند. برخلاف گروه اول، خوانندگان غیرحرفه ای اغلب از وضعیت خویش در جریان مطالعه آگاه نیستند. آنها ممکن است متون مختلف را به شکل یکسان بخوانند. این افراد معمولاً به صورت موثری بر جریان مطالعه خویش نظارت ندارند و آن را تنظیم نمی کنند. به نظر می رسد که خوانندگان غیرحرفه ای، زمانی که مطلبی را درک نمی کنند، از عدم درک خویش آگاه نیستند و اگر هم متوجه شوند، ممکن است که از راه حل مشکل و نحوه استفاده از آن بی اطلاع باشند. * تمایز بین راهبردهای شناختی و فراشناختی با ذکر یک مثال، سعی می کنیم این تمایز را نشان دهیم: من تصمیم می گیرم معانی اصطلاحات مربوط به درس اصول فقه را بیاموزم؛ انتخاب هدفی که فکر می کنم از عهده آن برمی آیم. (یک تجربه فراشناختی) به مطالعه مطلب مورد نظر خود می پردازم. (فعالیت شناختی) بعد از خواندن چند سطر، مکث می کنم؛ احساس مبهمی از اینکه چیزی را نفهمیده ام، به من دست می دهد. (تجربه فراشناختی) آن دو سطر را دوباره می خوانم.(فعالیت شناختی) حال احساس می کنم که دارم می فهمم. (تجربه فراشناختی) به خواندن ادامه می دهم و به هر تعریفی که برمی خورم، یکی دوبار آن را برای خودم تکرار  می کنم. (مرور ذهنی، یک راهبرد شناختی) احساسی به من دست می دهد، حاکی از اینکه دارم یاد می گیرم. (تجربه فراشناختی) کارم را به پایان می رسانم. به هر یک از اصطلاحات نگاه می کنم و به آرامی، تعریف آن را تکرار می کنم. (فعالیت شناختی) از این که مطالب را می فهمم و تا امتحان فردا آنها را به یاد خواهم داشت، احساس رضایت  می کنم. (تجربه فراشناختی) معرفی سه راهبرد مهم فراشناختی * راهبردهای برنامه ریزی این راهبردها شامل موارد زیر است : ?- تعیین هدف برای یادگیری ?- پیش بینی زمان لازم برای مطالعه ?- تعیین سرعت مناسب مطالعه ?- تحلیل چگونگی برخورد با موضوع ?- انتخاب راهبردهای یادگیری مفید دانش پژوهان موفق، آنهایی نیستند که فقط سر کلاس حاضر می شوند و به درس گوش می دهند؛ یادداشت برمی دارند و منتظر می مانند تا تاریخ امتحان فرا برسد؛ بلکه دانش پژوهان موفق، کسانی هستند که زمان مورد نیاز برای انجام تکالیف درسی را پیش بینی می کنند؛ درباره تحقیقاتی که باید انجام دهند، اطلاعات لازم را به دست می آورند و به هنگام ضرورت، گروه های کاری تشکیل می دهند و از سایر رفتارهای نظم دهی نیز استفاده فراوان می برند. به دیگر سخن، دانش پژوهان موفق، یادگیرندگانی فعال اند؛ نه منفعل . *راهبرد کنترل و نظارت منظور از کنترل و نظارت، ارزشیابی یادگیرنده از کار خود و آگاهی یافتن از چگونگی پیشرفت و هدایت آن است.  از جمله، می توان نظارت بر توجه در هنگام مطالعه و کنترل زمان و سرعت مطالعه را نام برد. این راهبرد به یادگیرنده کمک می کند تا هر وقت به مشکلی برمی خورد، به سرعت آن را تشخیص داده و در رفع آن بکوشد.  به مثال زیر توجه کنید: شما مشغول مطالعه و آماده شدن برای امتحان درس اصول فقه هستید. از خود درباره این درس سؤال هایی می پرسید و متوجه می شوید که بعضی قسمت های کتاب را خوب نفهمیده اید . به عبارت دیگر، درمی یابید که روش خواندن و یادداشت برداری شما برای این قسمت های کتاب موثر نبوده است و لازم است راهبرد یادگیری دیگری را به کار ببندید. * راهبرد نظم دهی راهبردهای نظم دهی، موجب انعطاف پذیری در رفتار یادگیرنده می شوند و به او کمک می کنند تا هر زمان که ضرورت داشته باشد، روش و سبک یادگیری خود را تغییر دهد.  راهبردهای نظم دهی با راهبردهای کنترل و نظارت، به طور هماهنگ عمل می کنند. به عنوان مثال، وقتی که یادگیرنده از راه کنترل و نظارت متوجه می شود که در یادگیری، موفقیت لازم را به دست نمی آورد و این مشکل، ناشی از کم یا زیادی سرعت مطالعه یا راهبرد غیرموثر یادگیری است، بلافاصله سرعت خود را تعدیل می کند یا راهبرد موثرتری را برمی گزیند. بنابراین، یادگیرندگان بهره مند از راهبردهای نظم دهی، حاضر نمی شوند که به روش های ناموفق یادگیری و مطالعه ادامه بدهند؛ بلکه همواره از راه نظارت بر کار خود، نواقص روش ها و راهبردهای یادگیری شان را شناسایی می کنند و به اصلاح یا تعویض آنها، اقدام می کنند. با توجه به توضیحات فوق، از جمله  مهم ترین راهبردهای نظم دهی، تعدیل سرعت مطالعه و یادگیری و نیز اصلاح یا تغییر راهبردهای یادگیری است. منبع: سایت - باشگاه اندیشه - به نقل از مجموعه بروشورهای خشت اول، شماره ?  بهمن رحمانی اطلاعات - 18      فروردین      92