زبان مادری به مثابه حق فرهنگی

زبان مادری به مثابه حق فرهنگی

نویسنده: حسین احمدی نیاز *

^{دوم اسفند هرسال برابر با 21 فوریه، هرسال بنا به پیشنهاد سازمان علمی، فرهنگی ملل متحد، یونسکو، از سال 1999 «روز جهانی زبان مادری» نام گذاری شده است. تنوع زبانی و فرهنگی و تعدد اقوام، ملیت ها و گروه های زبانی در سطح جهان غیرقابل انکار است. در حال حاضر بالغ بر پنج هزار اقلیت و گروه قومی در جهان زیست می کنند. بر اساس آماری نیمی از شش هزار زبانی که مردم جهان به آن سخن می گویند در حال نابودی است، حدود سه هزار زبان به طور جدی در معرض نابودی قرار داشته و شمار گویندگان برخی زبان ها به کمتر از 10هزارنفر و در مواردی به کمتر از هزارنفر تقلیل یافته است. حقوقدانان بین المللی معتقدند که زبان مادری بخشی از میراث مشترک بشری است.» قوانین و اصول حقوق طبیعی حقوق برابر همه زبان ها در یک کشور را حق طبیعی شهروندانی می دانند که به زبان مادری تکلم می کنند. «یونسکو» اهداف مختلفی از جمله «حق آموزش به زبان مادری»، «تاسیس و گسترش رسانه ها و نظام آموزشی چندزبانه» و «از میان برداشتن تبعیض زبانی» را از هدف های این نامگذاری دانسته است. از سوی دیگر اسناد سازمان ملل «رنگارنگی زبان ها را در کره خاکی نشانه ای از غنای فرهنگی» و «همه زبان ها را میراث مشترک بشری» دانسته و بر «حفظ زبان هایی که با خطر نابودی و فراموشی روبه رو هستند» و «دفاع از حق زبان هایی که متکلمان به آنها در کشور خود در اقلیت» بوده تاکید می کنند. این اسناد از همه دولت ها می خواهند تا تنوع زبانی را در کشورهای خود به رسمیت شناخته و زمینه را برای حق برابر زبان ها در همه زمینه ها، از جمله آموزش به زبان مادری، فراهم کنند. در جمهوری اسلامی قانون اساسی در اصل پانزدهم با پذیرش این حق فرهنگی زبان مادری را یک حق فرهنگی و شهروندی دانسته است. تدریس زبان مادری دارای آثار ارزشمندی است از منظر شخصیتی همه روانشناسان و جامعه شناسان بر این باورند که اولین عامل در شکل گیری شخصیت انسان زبان مادری است. از نظر روانشناسی زبان مادری مهم ترین وسیله برای برقراری ارتباط با افراد است. انسان به وسیله زبان مادری خود با دیگران رابطه عاطفی برقرار می کند و با جامعه خود اصول تعامل را می آموزد. خواسته ها، نیازها و آرزوهای شخص ابتدا به زبان مادری جاری می شود و مادر اولین شخصی است که انسان با او چنین رابطه گرم و صمیمی برقرار می کند. همانگونه که انسان به زبان مادری سخن می گوید، به قلب و نقطه آغاز آن نیز می اندیشد. تصمیم ها، آمال و آرزوهای هر فرد در ارتباط مستقیم با زبان مادری در ذهن و تفکر او شکل می گیرد. یادگیری هر زبان در چهار مرحله صورت می گیرد اول: شنیدن، دوم: صحبت کردن، سوم: خواندن و چهارم: نوشتن. طبیعی است که زبان مادری اولین زبانی است که بایستی در این چهار مرحله آموخته شود. زیرا ذهن فرد آمادگی بیشتر برای پذیرش آن دارد، چنانچه در فرآیند یادگیری زبان این چهار مرحله به خوبی اجرا نشود یا به جای زبان مادری، زبان جایگزین آموخته شود، در آینده فرد با مشکلات زیادی در تعاملات خود با افراد جامعه روبه رو خواهد شد. به عنوان مثال ممکن است چنین فردی دچار ضعف در یادگیری و آموزش شده و از درک حقایق آنگونه که هست باز ماند. 
     یا دچار ضعف شخصیتی شده و با خصوصیات اخلاقی مانند ترس، کم رویی، خجالتی بودن، منزوی بودن یا از یادگیری زبان مادری به شکل کامل بی نصیب ماند و مشکلاتی از این دست در وجود شخص شکل گیرد. چنین فردی حتی بعد از ازدواج در برقراری ارتباط سالم و مفید با همسر، فرزند و پیرامون خود دچار مشکل شده و خود را از جامعه ای که در آن زندگی می کند بعید و جدا می یابد، جامعه نیز چنین فردی را یک فرد غیرعادی و ناهمگن به حساب آورده و در نتیجه بین فرد و جامعه تعارض ایجاد و شخص در بحران هویت گرفتار می شود. شاید تعداد افرادی که در برخورد با موارد فوق دچار آسیب می شوند بسیار اندک باشند ولی هستند اشخاصی که مبتلابه اینچنین مسایلی باشند. پایه و اساس تمدن یک ملت و اصول فناناپذیر فرهنگ و هویت هر قومی زبان مادری آن قوم است. اصل پانزدهم قانون اساسی با پذیرش این امر که زبان مادری یک حق فرهنگی است، مجوز به کارگیری و استفاده از زبان مادری را داده است. در قاموس حقوق بین الملل زبان مادری یک حق فرهنگی محسوب می شود که اقلیت ها و اقوام از آن برخوردارند.}
    *کارشناس حقوق بین الملل

روزنامه شرق -  3  بهمن   92